Lis Mo
Mot par Hasard
Vizib
Eta yon bagay ki egziste nan reyalite e je kapab wè li. Yon bagay ki nan yon pozisyon pou je kapab wè li. Eta yon bagay je kapab wè san itilize aparèy tankou mikwoskòp.
A
Afrik
Yonn nan senk kontinan yo ki fòme lemond la: Ewòp, Azi, Afrik, Amerik, Oseyanik. Tout moun kwè se nan kontinan sa a moun nwa te premye parèt sou tè a. Enpe moun kwè se sou kontinan sa tout premye èt vivan te parèt sou tè a tou. Moun ki ap chache konnen yo di yo te jwenn zo moun ki pi ansyen an, yon fi yo rele li Lucy, nan lak Victoria sou kontinan Afrik la.
Akayè
Yon vil nan peyi Ayiti. Vil sa nan direksyon nò peyi a e yon moun kapab jwenn vil sa lè li ap vwayaje soti Pòtoprens si li itilize Wout Nasyonal Nimewo En an. Se te yonn nan zòn kote moun te konnen kiltive anpil bannann-miske. Istwa rapòte ke fanm ki te koud premye drapo peyi Ayiti a te viv Akayè.
Aktè
Aktè: Yon gason ki kapab jwe wòl yon lòt moun nan nenpòt sitiyasyon. Sa yon aktè fè, sanble anpil avèk sa mèt aksyon an te kapab fè. Si se moun nan ki te nan menm sitiyasyon an li te ap aji menm jan an tou. Yon gason ki kapab kopye tout jès yon moun epi pou li refè yo menm jan avèk moun nan.
Alfabèt
Alfabèt: Yon lis lèt ki pèmèt moun ki pale yon lang ekri lang la. Alfabèt lang Kreyòl la gen vennkat lèt nan li: A (majiskil) a (miniskil), B (majiskil) b (miniskil), C (majiskil) c (miniskil), D (majiskil) d (miniskil), E (majiskil) e (miniskil), F (majiskil) f (miniskil), G (majiskil) g (miniskil), H (majiskil) h (miniskil), I (majiskil) i (miniskil), J (majiskil) j (miniskil), K (majiskil) k (miniskil), L (majiskil) l (miniskil), M (majiskil) m (miniskil), N (majiskil) n (miniskil), O (majiskil) o (miniskil), P (majiskil) p (miniskil), R (majiskil) r (miniskil), S (majiskil) s (miniskil), T (majiskil) t (miniskil), U (majiskil) u (miniskil), V (majiskil) v (miniskil), W (majiskil) w (miniskil), Y (majiskil) y (miniskil), Z (majiskil) z (miniskil).
Amerik
Yonn nan senk kontinan yo nan lemond: Ewòp, Azi, Afrik, Amerik, Oseyanik. Kontinan sa a divize an plizyè pati: Amerik Nò, kote Kanada, Etazini, avèk Meksik ye; Amerik Sid, kote Ajantin, chili, Kolonbi, Venezwela e latriye ye; Amerik Santral, ki gen Ondiras, Beliz e latriye; Amerik Latin nan kote Ayiti, Dominikani e latriye ye.
Avni
Jan sitiyasyon yon moun, yon bagay, yon zòn ap ale ye nan yon jou ki gen pou li rive. Yon bagay ki gen pou li rive nan yon tan pyès moun pa kapab konnen anvan li rive tout bon vre. Yon wout, pi gran pase yon ri, pou anpil machin pase ansanm. Li ede moun jwenn anpil espas pou mache de yon zòn a yon lòt nan yon vil.
B
Bank
Yon enstitisyon ki okipe afè lajan pou yon peyi, yon gwoup moun, yon gwoup peyi. Bank sèvi tankou medyatè ant moun ki gen lajan pou prete e moun ki bezwen prete lajan. Kote moun ki gen kòb sere kòb yo. Kote moun mete lajan yo posede pou prete moun ki bezwen prete; konsa yo kapab fè benefis sou lajan yo.
Boujwa
Moun nan ansyen sosyete fransè yo ki te gen tout pouvwa politik, ekonomik, e latriye. Moun nan sosyete ayisyen yo ki panse yo siperyè mas pèp la e ki gen pouvwa ekonomik e politik nan men yo. Yon ti gwoup moun ki fè sa yo vle nan peyi a paske yo gen gwo lajan nan men yo. Boujwazi, Denominasyon gwoup boujwa yo. Nenpòt kouch nan sosyete anyisyen an ki panse li siperyè mas peyi a e ki gen pouvwa ekonomik e politik peyi a nan men yo.
Boulanje
Yon kay ki gen yon fou andedan li e moun itilize pou kwit pen, gato, bonbon, e latriye. Nan gwo vil Ayiti yo, anpil boulanje gen yon fou an metal ki brile gaz ou byen elektrisite. Nan vil pwovens yo, moun yo fè fou yo avèk labou e wòch ou byen mòtye e wòch ou byen brik. Fou sa yo gwo anpil e yo kapab anfounen anpil plato pen an menm tan.
C
D
Damye
Yon jwèt ki jwe avèk 20 pyon pou chak nan de jwè yo. chak fwa opòtinite prezante pou yon jwè jwenn yon espas vid dèyè yon pyon opozan li a epi pase pyon pa li a lòt bò pyon opozan an, li retire yon pyon opozan an nan jwèt la. Jwèt la kontinye konsa jis pyon yon jwè fini pran tout pyon lòt Jwè a anvan. Jwè sa a pèdi. chak fwa pyon yon opozan rive nan liy ki pi pre lòt jwè a, jwè sa a fèt pou li mete yon lòt pyon sou pyon ki rive nan liy sa. Tou de pyon sa yo kapab deplase ansanm pou retire yon lòt pyon nan nenpòt distans sou yon liy dwat.
Dans
Aksyon moun ki ap danse. Dans chèz, Yon dans kote moun ki ap danse yo a fè wonn plizyè chèz, men gen yon dansè an plis ke kantite chèz ki genyen an. chak fwa mizik la sispann jwe, tout moun gen pou yo chache yon chèz pou chita. Moun ki pa jwenn yon chèz pou li chita a ap soti nan dans la ansanm avèk yonn nan chèz yo. Sa kontinye konsa jis yon sèl moun rete nan dans la epi li genyen.
Depatman
Yon seksyon, yon pati nan yon bagay ki diferan de rès bagay la, lòt pati nan bagay la. Depatman Grandans, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti yo. Li sitiye an fas Gòlf Lagonav la e nan sid-lwès peyi a. Depatman Latibonit, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti yo e yonn nan twa depatman ki nan mitan peyi a tou. Se la ayisyen kiltive plis diri e gen anpil zòn istorik nan depatman sa a. Depatman Lwès, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti e yon lòt nan twa depatman ki nan mitan peyi a. Se la kapital Ayiti a, Pòtoprens, ye. DepatmanNò, Yonn nan nèf depatman peyi a kote dezyèm vil peyi a, Kap-Ayisyen, ye. Se la pi gwo moniman peyi a, Sitadèl-Laferyè, ye. Depatman Nò-Lès, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti ki sou kote lès Depatman Nò a. Depatman Nò-Lwès, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti yo ki sou kote lwès Depatman Nò a. Pòdepè, kapital depatman sa a, se yonn nan pi ansyen vil nan peyi a. Depatman Sant, Yonn nan nèf depatman nan peyi Ayiti yo e se yonn tou nan twa depatman ki nan mitan peyi a. Se la baraj flèv Latibonit la ye, yon baraj ki bay kapital peyi a elektrisite. Kèk vil ki sou wout kote fil kouran yo pase benefisye ti kras nan elektrisite baraj sa a bay la tou. Depatman Sid, Yonn nan nèf depatman peyi Ayiti yo ki sou yon prèskil nan sid peyi a. Gen anpil bèl plaj nan zòn sa a. Depatman Sid-Lès, Yonn nan nèf depatman Peyi Ayiti yo e se yonn nan twa depatman ki fòme prèskil kote Depatman Grandans avèk Depatman Sid la ye a. Li kole avèk Repiblik Dominikèn e li gen anpil bèl plaj tankou tout lòt depatman nan peyi a ki sou kote lanmè.
Depite
Yon enplwaye leta, dapre konstitisyon peyi a, moun nan yon komin eli pou ale reprezante komin nan nan chanm peyi a kote tout depite rankontre pou diskite pwoblèm komin yo avèk lwa. Nan moman diktati yo, gwo chèf nan depatman yo, nan kapital peyi a te konnen fè magouy pou nonmen moun pa yo nan pozisyon sa a.
Divinò
Divinò: Pwofesyonèl ki gen lespri ki ap itilize tout kò yo, dikte tout manb kò yo sa ki pou fèt, mete pawòl nan bouch yo. Pwofesyonèl sa yo toujou fè kliyan yo konprann yo ap itilize fèy kat, tèks nan liv, men sa ki ap soti nan bouch yo pa gen pyès rapò avèk sa yo wè nan fèy kat yo, nan paj liv yo.
Dlo
Yon likid ki okipe twa ka fas tè a sou de fòm: dous e sale. Pati sale (lanmè) a pi plis pase pati dous (sous avèk rivyè) la. Moun bwè dlo dous, men yo pa bwè dlo sale. Yon likid ki gen de eleman chimik ki rantre nan konpozisyon li: oksijèn avèk idwojèn. Djo. Dlo Dous, Dlo ki gen bon gou nan bouch e ki menm avèk dlo ravin, rivyè, sous sou tè a. Dlo Sale, Dlo lanmè. Li sale anpil.
Dola
Senk goud. Senk-san kòb. San santim nan lajan peyi Etazini. Moun toujou di dola menm lè yo vle di yon dola. Nan anpil peyi nan lemond, siy ki reprezante dola ($) ranplase kantite nan kòb peyi sa yo moun peyi a panse ki egal a yon dola. Konsa dola ameriken reprezante yon lidè pou tout kòb nan lemond; se sou li anpil peyi chita pou yo evalye kòb yo.
Domino
Yon jwèt ki gen 28 ti moso rektang nan li. Premye moso rektang la pa gen pyès ti wonn nan li. Dezyèm nan gen yon ti wonn nan li, twazyèm nan gen de ti wonn nan li. chak moso gen yon ti wonn an plis pou jis rive sou ventuityèm nan. Ventuityèm nan gen douz ti wonn nan li. Lè jwè ap jwe jwèt sa a, yo ap chache kole chak ti pwent rektang yo ki gen menm kantite ti wonn yo ansanm. Konsa, yon moso rektang ki pa gen pyès ti wonn kapab kole avèk yon lòt moso ki pa gen pyès ti wonn. Yon moso ki gen yon ti wonn kapab kole avèk yon lòt ki gen yon ti wonn, e latriye.
E
Ã
E
Entènèt
Entènèt: Yon mwayen kominikasyon ki pèmèt tout moun ki posede yon òdinatè avèk yon liy telefòn kominike ant yo. Pou kominike nan fason sa a, moun ablije achte sèvis nan men yon konpayi ki vann sèvis sa a e yo kapab kominike avèk nenpòt moun nan nenpòt peyi. Yon revolisyon nan mwayen moun kominike yonn avèk lòt. Gen plisyè mwayen moun kominike sou entènèt la. 1) Yo kapab voye yon lèt nan adrès lèt (e-mail=lèt elektwonik) moun yo vle ekri a. Lèt sa a ale dirèkteman nan yon gwo òdinatè kote destinatè a kapab itilize òdinatè pa li pou li lèt la. 2) Moun kapab ekri sa yo vle di a epi peze yon bouton pou yon moun wè mesaj la menm lè a (chat). Anpil lòt moun kapab wè mesaj sa a. 3) Yon moun kapab pale avèk yon lòt moun pandan yo tou de chita devan òdinatè yo. 4) Dènye mwayen an gen lèt elektwonik nan li tou, men li ti kras diferan. Yon moun, yon konpayi gen yon adrès (Home Page = Paj Kay) kote lòt moun kapab kite mesaj pou li e se mèt paj sa a sèlman ki kapab wè li. Anpil biznis itilize mwayen sa a pou fè biznis, gwo biznis.
Ã
E
Etazini
Peyi sa a nan Amerik Nò a e li nan ant Kanada avèk Meksik. Li gen senkant eta nan li; se sa ki fè li rele Eta-z-ini. Lang ofisyèl peyi sa se anglè, men kantite imigrant ki ap viv nan peyi a fè gen diferan moun ki pale tout lang ki gen nan lemond nan li. Pi gwo peyi, pi gwo fòs politik, ekonomik e komèsyal nan lemond. Kapital peyi sa rele Wachington, pou pote non fondatè li: George Wachington.
Ã
F
Faks
Yon moso papye avèk ekriti sou li ki soti kote yon moun itilize yon machin ki kapab kominike avèk yon lòt machin pou voye tèks nan machin sa a. Faks machin, Yon machin ki kapab itilize yon liy telefòn pou voye mesaj bay lòt machin. Yon aparèy elektwonik ki andedan yon òdinatè e ki mete ansanm avèk yon pwogram pou voye mesaj bay anpil lòt machin.
Fanm
Femèl e manman. Depre Bib la, fanm se yon moun Bondye te fè avèk yon zo kòt Adan pou kapab kenbe gason konpayen. Yon fanm fèt pou li toujou gen cheve long, gwo ou byen tete long, gwo dèyè avèk koko nan fant janb li. Yon fi kapab mete zanno nan zòrèy li, wòb sou li, e latriye. Li gen règ chak mwa.
Flèv
Flèv: Yon gwo rivyè ki soti nan yon gwo sous dlo dous. Yon gwo rivyè ki rive fòme paske anpil lòt ti rivyè ale rankontre menm kote pou yo kapab chache chemen lanmè. Yon rivyè laj ki sanble avèk lanmè, men dlo li pa sale. Nan peyi Ayiti, gen Flèv Latibonit ki nan Depatman Sant la ant Mibalè avèk Tomond.
G
H
I
Inyon
De ou byen plizyè moun, plizyè bagay ki reyini ansanm. Inyon Sovyetik, Yon gwoup peyi, avèk peyi Risi nan tèt yo, ki te ap pousib yon lide ki te rele Kominis. Se te yon gwoup peyi ki te ap kontrekare lide Kapitalis la nan peyi Etazini. Inyon an kraze nan kòmansman ane 1990 yo. Prèske tout peyi sa yo gen lide pou ranje so kote lide Kapitalis la.
J
Jenerasyon
Moun ki ap viv nan yon epòk ki dire dizuit ane konsa. Moun nan tout sosyete espere apre dizuit ane tout timoun nan tout fanmiy ap gentan fè pitit. Tout pitit, pitit pitit granmoun nan yon fanmiy. Nouvèl Jenerasyon, Yon tip mizik ayisyen ki parèt nan ane katreven yo. Gwoup ki fè mizik sa yo chante an Kreyòl yon fason pou separe nouvo stil mizik yo a avèk ansyen mzik yo chantè te konnen chante nan lang Fransè.
K
Kat
Senkyèm chif nan nonb pozitif yo. De plis de, twa plis en, de miltipliye pa de, e latriye. Yon moso katon, plastik moun sèvi pou yo jwe anpil jwèt tankou twasèt, bezig, viv-damou, solitè, pokè, e latriye. Yon ti moso plastik ki gen longè twa pous avèk de pous pou lajè e ki gen anpil enfòmasyon sou li kèk machin kapab li. Kat Kredi, Yon kat ki gen enfòmasyon nan li moun pa kapab li, men yon machin kapab li tout enfòmasyon sa yo pou pèmèt yon moun pran lajan nan anpil bank, achte bagay nan anpil boutik, magazen.
Kawotchou
Yon materyèl elastik ki fèt avèk gonm yon pye bwa ki grandi nan peyi cho yo. Yon materyèl elastik ki fèt yon fason pou li kapab kole sou yon jant ki ede li kenbe van. Lè yon kawotchou pase sou yon bagay ki pi di pase li, li pliye nan fòm bagay la pou pase sou li. Yonn pa domaje lòt la paske kawotchou a reprann fòm li apre.
Kizin
Yon chanm nan yon kay kote kizinyè fè manje. chanm sa gen tout sa ki gen rapò avèk fè manje nan li tankou yon fou, chodyè, asyèt e latriye. Nan ti vil yo, yon ti kay ki gen yonn ou byen plizyè chanm kote kizinyè fè manje. Ti kay sa gen yon recho, yonn ou plizyè twa-pye-dife e plizyè lòt bagay ki gen rapò avèk manje, fè manje.
Koloni
Yon peyi ki sou depandans yon lòt peyi. Tout lwa koloni a se lwa ki soti nan lòt peyi a e koloni a peye lòt peyi a enpo. Pandan evolisyon tout sosyete nan lemond, lòt dominasyon tankou kapitalis, sosyalis te vini ranplase koloni; kidonk pa gen koloni konsa ankò. Anpil moun, bèt ki reyini ansanm.
Konfiti
Poud kèk materyèl ki bay yon limyè menm koulè yo ye a lè gen limyè ki ap klere yo. Moun itilize poud sa pou voye sou lòt moun nan kèk seremoni tankou maryaj, gradyasyon e latriye. Yon desè moun prepare avèk anpil fri tankou anana, gwayav, grenadin, zoranj-sirèt, e latriye. Lè konfiti melanje avèk manba sou pen, kasav, li kapab ranplase yon repa nan yon jounen.
Konfrefò
Kote moun sere lajan. Yon bwat ki fèt avèk metal ki lou anpil pou fè li difisil pou moun pote li e moun kapab sere lajan andedan li. Yon konfrefò pa gen kle, men li gen yon mo sekrè ki pèmèt moun ouvri pòt li. Anpil moun ki pa vle moun konnen konbyen kòb yo posede toujou gen yon konfrefò andedan kay yo pou mete lajan.
Konsyantizasyon
Yon gwo mouvman edikasyon ki te kòmanse nan ane katreven yo nan peyi Ayiti pou fè ayisyen konprann kijan sistèm gouvènman peyi a move pou yo. Mouvman sa a grandi tèlman rapid li kontribye a kraze govènman peyi a nan epòk sa. Edike moun pou fè yo konprann lavi e rekonèt reyalite avèk ilizyon.
Koudeta
Aksyon kèk moun nan yon peyi ki touye prezidan peyi ou byen mete li nan avyon epi voye li ale nan yon lòt peyi pou yo pran plas prezidan an. Kèk lè sivil konnen pran pouvwa prezidan an tou, men se militè ki gen plis mwayen pou bay koudeta. Nan moman yon koudeta moun nan peyi a pa konnen ki moun ki ap gouvène anvan nouvo prezidan an pale avèk pèp la. Detoúnman politik yon peyi.
Koyo
Yon gason ki pa devlope seksyèlman, kont pou konprann lè yon fi vle fè lanmou avèk li. Gason sa a pèdi anpil tan li pate ap janm bezwen pèdi pou koutize fi a si li te konprann fi. Tan yon koyo pran pou li koutize yon fi fè fi a deja konprann li ap ale oblije montre gason sa a sa pou li fè anvan li jwenn sa li vle a; konsa li meprize avans yo lè yo vini.
Krab
Yon bèt ki rete nan yon tou kote ki gen dlo. Li gen de kwòk dan ki sanble avèk de pye devan, men dan yo pa janm touche a tè. Dèyè chak de pye yo yon krab gen twa pye sou chak bò. Pou pechè kenbe krab yo oblije foure men yo nan tou a. Krab konnen mòde pechè yo. Krab bay legim avèk bouyon bon gou.
Kreyòl
Kreyòl: Moun ki fèt e grandi nan yon peyi. Plizyè lang moun pale nan plizyè peyi ki te pase anba esklavaj nan ansyen koloni yo. Esklav yo pate kapab konprann lang mèt yo, kolon yo te ap pale; konsa yo di mo yo nan fason pa yo e tout esklav parèy yo entèprete mo yo menm jan moun ki di mo a te konprann li. Yonn konprann lòt yo kontinye pale konsa. Kreyòl Ayisyen, Yon lang ki soti nan defòmasyon mo twa lòt lang: Anglè, Espanyòl, Fransè. Prèske chak santèn moun nan popilasyon peyi Ayiti a pale Kreyòl, men lang sa a se yonn nan de lang ofisyèl peyi a, sou kote Fransè.
T
Tafyatè
Tafyatè: Moun ki bwè tafya san kontwole kantite yo ap bwè e san chwazi lè e kote pou yo bwè. Moun ki kapab bwè anpil tafya san li pa sou. Lè yon moun bwè tafya ajen, li fè li sou pi vit pase si li te manje anvan li bwè. Yon tafyatè kapab bwè tafya li nenpòt lè nan yon jounen, menm nan maten.
Taksi
Yon vwati piblik ki pran pasaje yon kote epi ale depoze yo yon lòt kote epi yo peye chofè a kòb. Gen de gwoup taksi: yon gwoup pote yon sèl moun ou byen plizyè moun ki konnen yonn avèk lòt e lòt gwoup la pote plizyè moun menmsi yonn pa konnen lòt. Premye gwoup la fèt pou moun ki pa vle monte yon machin avèk moun yon pa konnen e se diferan pou dezyèm gwoup la.
Tanbou
Yon enstriman mizikal ki fèt avèk yon moso bwa tankou yon mamit, yon twons bwa. Li kouvri avèk yon moso po bèt ou byen yon materyèl ki kapab tranble menm jan avèk po bèt nan yon pwent. Lòt pwent la rete san kouvri pou kite son pase. Mizisyen, gwoup mizikal nan tout peyi itilize tanbou nan mizik yo. Fòm tanbou a kapab chanje soti nan yon peyi pou ale nan yon lòt, men tout jwe menm wòl la.
Telefòn
Telefòn: Yon mwayen kominikasyon ki pèmèt de ou plis moun kominike de lwen depi yo gen yon aparèy telefòn ki lye avèk yonn nan santral telefonik yon konpayi ki bay sèvis telefonik. Nan kòmansman evolisyon telefòn konpayi yo te konnen itilize fil sèlman pou lye chak aparèy nan yon kay avèk santral la. Nan dezyèm pati ventyèm syèk la, te vini gen aparèy telefòn san fil ki sèvi tankou jan gwo santral yo te konnen pèmèt moun nan yon peyi kominike avèk lòt moun nan lòt peyi.
Televizyon
Yon ti aparèy moun gen andedan kay ki bay son ansanm avèk imaj; konsa moun kapab wè moun sou ekran ti aparèy la. Yon gwo aparèy ki voye imaj avèk son nan yon ti aparèy; konsa moun ki ap travay kote gwo aparèy sa yo ye a kapab voye nenpòt imaj tankou sinema nan ti aparèy yo, nan kay moun. Tout sa ki fèt nan radyo kapab fèt nan televizyon, men nan televizyon moun pa tande sèlman; yo kapab wè sa yo tande a. Gwo aparèy televizyon yo itilize ond ki bezwen antèn pou kominike avèk ti aparèy ki resevwa son avèk imaj yo. Gwo aparèy yo itilize kamera pou sous son avèk imaj. Kamera kapab pran son avèk imaj yo nenpòt kote epi ale transmèt yo bay gwo aparèy la ki ap ale itilize antèn pou voye son ansanm avèk imaj nan lespas kote ti aparèy yo jwenn son avèk imaj sa yo pou mete sou ekran yo.
Tenis
Yon soulye ki fèt avèk plastik e twal, ki fè pye moun dous. Se soulye sa jwè anpil jwèt spòtif itilize paske li pa ap peze pye yo. Yon jwèt ki gen de ekip, men chak ekip yo gen yonn ou byen de moun nan yo. chak ekip kanpe nan yon bò yon filè avèk yon rakèt nan men yo pou frape sou yon ti boul. chak fwa yon ekip kite lòt ekip la frape boul la yonn a de fwa nan bò teren pa li a, lòt ekip la make pwen an plis sou li.
Tèt
Tèt: Pati ki pi wo nan yon bagay. Pati kote bouch, je, nen e zòrèy yon èt vivan tankou moun ye. Premye gwoup moun ki kanpe nan yon liy moun. Tèt Anba, Pran yon moun, yon bagay epi mete pati anlè a anba epi mete pati anba anlè. Tèt Kale, Eta tèt yon moun ki koupe tout cheve nan tèt li. Eta yon moun tout cheve nan tèt li rache lè li soufri yon maladi tankou kansè. Eta yon gason ki pèdi tout cheve nan tèt li paske li ap rantre nan laj.
L
Lang
Yon moso vyann ki nan mitan bouch anpil èt vivan tankou moun. Lang ede moun pwononse mo ki ap soti nan bouch li e li kondi manje ale anba ranje dan moun. Yon konbinezon ant lèt, mo e son tout moun nan yon kominote, yon peyi konprann e yo itilize li pou kominike ant yo. Yon pati nan kle yon pòt ki rantre yon kote pou kenbe pòt la fèmen.
Lanmè
Lanmè: Yon kantite likid ki anpil e ki okipe plis espas pase tout espas tè tout peyi nan lemond okipe. Likid sa sale e li gen anpil bèt, gwo tankou piti, ki ap viv nan li. Bato kapab soti de yon peyi a yon lòt pandan li ap deplase sou lanmè. Dlo lanmè nan kèk zòn tèlman sale, pyès bagay pa kapab koule nan li si bagay sa pa lou anpil.
Las
Yon fèy kat ki gen lèt, A, nan li pou idantifye li. Nan kèk jwèt li reprezante yon gwo kat, nan kèk jwèt li fèb. Yon maladi kèk moun soufri ki anpeche yo respire nòmalman. Kèk moun fèt avèk maladi sa, kèk moun vini genyen li pandan lavi yo. Ayisyen itilize lalwa pou trete timoun ki fèt avèk li.
Lè
Lè: Yon konpozisyon plizyè eleman, men majorite kantite a se oksijèn ki nan lanati e ki pèmèt moun viv. Oksijèn pou kont li nesesè pou moun rete nan lavi. Yonn nan 24 inite yon jounen. Pou moun di yon Lè, li pa bezwen itilize lèt L la devan è. Men tout lè nan yon jounen: Inè pou 1 lè, Dezè pou 2 lè, Twazè pou 3 lè, Katrè pou 4 lè, Senkè pou 5 lè, Sizè pou 6 lè, Setè pou 7 lè, Yuitè (uitè) pou 8 lè, Nevè pou 9 lè, Dizè pou 10 lè, Onzè pou 11 lè, Douzè (midi) pou 12 lè, Trèzè pou 13 lè, Katòzè pou 14 lè, Kenzè pou 15 lè, Sèzè pou 16 lè, Disetè pou 17 lè, Dizyuitè (dizuitè) pou 18 lè, Diznevè pou 19 lè, Ventè pou 20 lè, Venteinè pou 21 lè, Venndezè pou 22 lè, Venntwazè pou 23 lè e Vennkatrè pou 24 lè. Yon poud pwazon énmi yon ayisyen mete yon kote énmi an ap ale pase pou touye li.
Legliz
Kote yon pè ou byen yon pastè avèk anpil moun ki nan yon menm relijyon rankontre pou yo priye, chante, bay Bondye glwa. Yon kay kote yon pè ou byen yon pastè avèk anpil fidèl konnen rankontre pou yo chante, priye, bay Bondye glwa. Yon òganizasyon relijye tankou legliz katolik, legliz pwotestan e latriye.
Lèt
Lèt: Yonn nan chak inite ki fòme alfabèt yon lang. Senbòl ekriven itilize pou ekri tèks. Yon mwayen moun itilize pou kominike sou papye san yo pa rankontre. Yon likid blan ki soti nan tete kèk femèl bèt e tout moun ki nouris. Lèt elektwonik, Yon mwayen moun itilize pou yo ekri nan òdinatè epi voye ekriti a bay destinatè li nan òdinatè li nenpòt ki kote nan lemond òdinatè lòt moun nan ye a.
T
Titanic
Yon bato ki te soti nan peyi Angletè epi li te ap ale nan peyi Etazini epi li fè aksidan e prèske tout moun ki te nan bato sa a te mouri. Bato a te gen 2220 moun nan li ki te soti nan Peyi Angletè, men 1513 te mouri nan aksidan an. Yon sinema sou aksidan bato ki te rele Titanic la ki te soti nan ane 1999. Aksidan bato a te pase nan ane 1912. Malgre moun ki te fè bato sa a te di li pa gen dwa janm fè aksidan, sou premye vwayaj li, bato a te koule anba lanmè. Titanic se yon mize li ye konnye a kote moun kapab ale vizite li anba lanmè a.
Tonmtonm
Yon manje moun Jeremi fè avèk lamveritab. Yo bouyi gonbo a ansanm avèk lamveritab la. Lè tout bagay fini kwit, yo mitonnen yo ansanm epi yo mete enpe dlo - nan dlo ki te bouyi lamveritab la avèk gonbo a - nan lamveritab la avèk gonbo a pou yo pa rete twò di. Tonmtonm nan bon pou manje.
M
Mache
Yon plas kote machann mete machandiz yo pou yo vann e achtè ale la pou yo achte. Leve pye goch e pye dwat yonn apre lòt epi depoze li pi devan pou deplase yon kò. Avanse nan menm direksyon fas, je ap gade. Mache Nwa, Yon moman lè machann ki gen yon machandiz pwofite monte pri machandiz la nenpòt wotè yo vle paske pa gen anpil nan machandiz sa a e anpil moun bezwen achte li.
Memwa
Yon kote andedan tèt moun ki enrejistre tout sa yon moun kapab sonje. Abilite pou moun sonje konesans yo fè. Memwa Kout, Pati nan memwa moun ki kenbe enfòmasyon pou yon tan kout tankou kèk segond konsa. Apre de moun fini rankontre epi yonn bliye non lòt la apre kèk segond, se paske moun nan te itilize memwa-kout yo pou kenbe enfòmasyon sa a. Memwa Long, Pati nan memwa moun itilize pou kenbe enfòmasyon pou yon tan long, men yo ap bliye bagay sa yo apre kèk jou, kèk semèn konsa. Yon elèv lekòl bliye yon leson li te aprann apre kèk jou pase leson an te nan memwa long li. Memwa Pèmanan, Pati nan memwa moun ki kenbe enfòmasyon moun pa janm bliye tankou non moun nan menm, ane moun nan te fèt e latriye.
Milisyen
Yon gwoup militè yon prezidan pou-tout-tan nan peyi Ayiti te kreye pou ede li kenbe pouvwa paske li pate kapab konte sou lame peyi a pou bay gouvènman li a tout sekirite li te bezwen. Makout. Milisyen yo te konnen abiye avèk yon inifòm koulè ble maren. Milisyen te kraze nan ane 1986 lè pitit prezidan ki te kreye yo a te oblije kite pouvwa a.
Militè
Militè: Plizyè òganizasyon leta nan yon peyi ki regle afè sekirite avèk pwoteksyon moun e mete lòd. Gen òganizasyon tankou Polis ki mete lòd nan vil andedan yon peyi. Lame ki siveye fontyè yon peyi kont envazyon lòt peyi. Si gen lagè, se lame ki ale nan lagè. Gen plizyè ti gwoup nan chak gwoup miltè yo. Gwoup moun ki travay avèk leta, ki abiye avèk inifòm pou travay yo e ki toujou gen zam pou bay yo fòs pou fè travay yo.
Mize
Mete espwa sou yon bagay. Mete kòb nan yon jwèt kote plizyè moun mete kòb e se yon sèl ki ap gen dwa pran tout kòb la lè li genyen jwèt la. Yon plas kote ki gen ansyen bagay moun kapab ale vizite pou konnen, wè bagay ki te pase lontan. Yon kay kote ki gen anpil bagay moun kapab ale gade.
Mwa
Yonn nan douz pati nan yon ane. Gen sèt mwa nan yon ane ki gen tranteen jou nan yo: Janvye, Mas, Me, Jiyè, Out, Oktòb, Desanm. Gen yon sèl mwa, Fevriye, ki gen 28 ou byen 29 jou nan yon ane. Gen 4 mwa ki gen trant jou: Avril, Jyen, Septanm, Novanm. Malgre diferans ki gen nan kantite jou nan mwa yo, chak trant jou nan yon ane se yon mwa.
N
Nèj
Nèj: Yon poud blan ki soti nan espas e ki tonbe sou tè a nan peyi ki fè frèt anpil yo. Pou nèj tonbe, tanperati a oblije rete pi wo ke zewo degre Celcius (0ºC) ou byen trant-de degre Fareinheit (32ºF). Lè nèj tonbe sou yon bagay tanperati li pi wo pase 0ºC, li fonn pou bay dlo; kidonk anpil nèj kapab bay anpil dlo. Dlo nèj la ap transfòme an glas si wotè tanperati nan zòn nan pa janm monte. Se sa ki fè moun nan peyi fredi yo konnen oblije mache sou glas nan sezon ivè.
Nouvèl
Nouvèl: Yon emisyon nan radyo, televizyon ki pale de tout sa ki ap pase nan yon peyi, nan lemond. Enfòmasyon sou yon bagay, yon moun. Nouvèl Jenerasyon, Yon tip mizik ayisyen ki parèt nan ane katreven yo. Gwoup ki fè mizik sa yo chante an Kreyòl yon fason pou separe nouvo stil mizik yo a avèk ansyen mzik yo chantè te konnen chante nan lang Fransè.
Nwa
Yon koulè ki idantifye moun ki soti sou kontinan afriken an. Yon koulè ki sanble avèk koulè lannwit. Yon koulè ki kòmanse idantifye tout bagay ki negatif avèk eksperyans esklavaj la. Nwa te reprezante yon koulè gwo notab tankou wa yo, bondye nan antikite yo te konnen mete sou yo pou rad.
O
Ã
Òdinatè
Òdinatè: Yon machin, entelijan anpil, ki fè yon revolisyon nan fason moun kominike avèk lòt moun, avèk lòt machin e konsève tèks yo ekri. Gen anpil diferans nan òdinatè, men se de diferans ki pi enpòtan: Sèvitè avèk Pèsonèl. Malgre diferans sa yo, tout òdinatè gen senk pati sa yo: klavye, monitè, sourit, òdinatè a menm, avèk enprimè a. Moun rele tout senk pati sa yo òdinatè, men òdinatè a se kote ki resevwa kòmand klavye a avèk sourit la epi voye kòmand sa yo nan yon diskèt, yon enprimè ou byen nenpòt lòt machin byen lwen pandan li ap itilize yon liy telefòn. Machin sa pèmèt moun ekri nenpòt longè donkiman soti nan yon lèt pou rive nan plizyè milye fraz tankou yon liv. Yon moun ki itilize òdinatè pou ekri kapab mete nenpòt imaj nan tèks la e li kapab fè lèt yo nenpòt gwosè. Bagay yon moun ekri sou òdinatè kapab enprime sou papye ou byen konsève sou yon diskèt pou itilize yon lòt lè. Nenpòt tèks moun ekri sou òdinatè, machin nan kapab faks li, voye li sou fòm lèt-eletwonik bay yon lòt òdinatè, e latriye. Moun kapab itilize òdinatè nan plas televizyon, faks machin, aparèy telefòn, repondè telefòn e anpil lòt bagay toujou.
O
Ã
O
Ã
Òkèt
Òkèt: Yon kontraksyon nan gòj yon èt vivan ki anpeche lè soti pou moun nan respire nòmalman. Moun ki gen òkèt kapab santi yon ti sekous prèske chak dis segond konsa. Sa a se rezilta lè avèk bagay ki anpeche lè a sikile a. Anvan kèk moun mouri yo genyen yon òkèt ki kontinye a diminye pandan moun nan ap avanse pi pre lanmò a.
O
Ã
O
P
Pak
Yon fèt pou selebre Jezi Kris ki leve soti nan lanmò apre li te mouri jou Vandredi-Sen an. Kretyen yo selebre fèt sa a jou dimanch apre Vandredi-Sen an. Kote moun bare bèt pou yo pa ale flannen. Kote ki gen anpil frechè, pye bwa, bèl zèb pou moun chita pran bon van, flannen avèk mennaj yo.
Panyen
Yon djakout ayisyen fè avèk ti moso banbou ki trese yonn nan lòt. Plizyè ti moso banbou long ki kwaze ant yo epi lòt ki pi fèb trese ant sa ki kwaze yo. Lè atizan fini fè anba yon panyen, li kòmanse pliye moso banbou ki te kwaze ant yo a sou anlè pou fè kwen panyen an. Li kontinye trese pou jis li rive wotè li vle panyen ye a. Baskèt. Panye.
Piman
Grenn yon ti pye bwa kout ki kapab pike anpil. Gen plizyè piman tankou piman-zwazon, piman-dous avèk piman-bouk. Piman Bouk, Yon piman ki pi gwo pase piman-zwazo, men li pi piti pase piman-dous e li pike tou; yon ti kras mwens pase piman-zwazo. Piman Dous, Yon piman ki pa pike, men moun ki ap fè manje renmen itilize li pou bay manje bon gou. Moun manje piman-dous nan salad tou. Piman Zwazo, Yon ti piman wouj e piti ki pike anpil.
Plane
Aksyon yon bèt ki soti anlè pou desann anba, men li kite de zèl li ouvri pou ralanti vitès jan kò a ap tonbe sou tè a. Plizyè moun te eseye plane nan fè eksperyans pou vole tankou zwazo e se eksperyans sa yo ki fè moun konprann kijan pou yo fè pou desann avyon atè. Se zwazo avèk avyon ki vrèman kapab plane. Aksyon yon moun ki bay yon bagay li posede nan yon biznis pou mèt biznis la kapab prete li lajan. Moun sa ap resevwa bagay la lè li pote lajan avèk enterè retounen.
Pokè
Pokè: Yon jwèt kat kote jwè yo mize lajan yon premye fwa pou kòmanse jwèt la. Apre sa a, chak jwè ki panse yo gen kat pou genyen pati a mete plis kòb. Jwè ki pa kapab mete plis kòb e ki konnen yo pa genyen gwo pwen nan men yo oblije kite jwèt la. Konsa jwè ki gen anpil kòb avèk gwo pwen kapab kontinye mete plis kòb. Kèk fwa tou moun ki gen plis kòb la konnen blofe lòt jwè a epi dekouraje li avèk lajan. Jwè ki genyen an pa menm oblije montre kat ki te nan men li.
Popilarite
Sitiyasyon yon moun ki ap viv nan yon sosyete, men prèske tout moun nan sosyete sa konnen li. Moun sa gen yon popilarite nasyonal. Yon moun moun nan lòt sosyete konnen. Moun sa gen yon popilarite entènasyonal. Popilarite kapab fè anpil moun vote pou yon moun ki patisipe nan yon eleksyon.
Poud
Krabinay yon bagay kote li enposib pou rekonèt bagay sa, eksepte si li gen yon sant, yon koulè, e latriye. Yon pwazon bòkò Ayisyen prepare e yo itilize li pou touye yon énmi yo, énmi lót moun. Yon krabinay yon bagay moun ki ap abiye mete anba bwa yo, sou kou yo, kèk fwa sou lestomak yo pou fè yo santi bon.
R
Radyo
Yon mwayen kominikasyon ki egziste ant yon gwo aparèy elektwo-mayetik ki voye son nan lespas e yon ti aparèy elektwo-mayetik ki ap resevwa son sa yo. Kantite ti aparèy ki kapab resevwa son sa yo pa gen limit. De ti aparèy de moun, pou pi piti, kapab ititlize pou yo pale, kominike ant yo de a.
Rakèt
Rakèt: De plant nan peyi Ayiti: yonn gen yon fòm varye avèk pikan e yon likid blan andedan li. Likid sa a se yon pwazon. Ayisyen itilize rakèt sa pou fè lantouray. Lòt rakèt la gen yon fòm oval avèk ti pikan fèb nan tout kò li. Ayisyen itilize plant sa pou feyaj. Yon entriman jwè anpil jwèt itilize pou frape e voye yon boul sou bò lòt jwè a.
Rapadou
Yon sik solid peyizan ayisyen fè nan moulen. Pou prepare rapadou, peyizan yo kraze kann pandan yo ap separe dlo a avèk kakas kann nan. Yo mete dlo kann nan bouyi pou jis li vini siwo. Nan yon moman anvan siwo a brile, yo retire li mete nan yon gwo ganmèl epi yo brase siwo a pou jis li prèske di. Lè sa yo mete li nan kayèt.
Rat
Yon ti bèt ki gen kat pye bouch long, zòrèy kanpe e ke long ki entelijan anpil e ki gen, nan kò li, anpil pati moun gen nan kò yo. Moun ki fè medikaman pou maladi moun soufri toujou eseye medikaman sa yo sou rat anvan yo bay moun medikaman yo. Rat renmen viv nan tou e yo pa fè moun konfyans.
Rèz
Rèz: Aksyon yon moun ki fè moun panse li posede abilite, fòs, resous pou fè yon bagay, men li pa genyen tout sa li fè moun panse li genyen yo tout bon vre. Lè yon moun rive rekonèt sa li te fè konprann nan pa te vrè, li deja twò ta pou moun nan chanje lide li. Aksyon yon jwè ki itilize lajan li genyen pou li blofe lòt jwè.